Özel hukuka ilişkin uyuşmazlıkların yargıya taşınması halinde,
uyuşmazlık konusuna göre uygulanacak yargı yolu değişecektir. Medeni yargı;
çekişmeli ve çekişmesiz yargı yolları olmak üzere ikiye ayrılır. Çekişmeli yargı,
davacı ve davalı olmak üzere iki tarafın var olduğu uyuşmazlığın çözümünde
kullanılan yargı yoludur. Çekişmesiz yargı da ise taraflar değil ilgililer
bulunmakta, bir uyuşmazlık değil iş karara bağlanmaktadır. Kural olarak görevli
mahkeme Sulh Hukuk Mahkemeleridir. Çekişmesiz yargı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun
madde 382 ila 388 hükümleri arasında düzenlenmiştir.
Çekişmesiz yargıda yetki kuralları kamu düzenine ilişkin kabul
edilmektedir. Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça çekişmesiz yargı işleri için talepte
bulunan kişinin veya ilgilerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.
ÇEKİŞMESİZ YARGI İLE ÇEKİŞMELİ YARGI ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR?
-
Çekişmeli yargıda taraflar bulunurken (iki taraflıdır)
çekişmesiz yargıda ilgililer bulunur (tek taraflıdır).
-
Çekişmeli yargıda uyuşmazlık bulunurken çekişmesiz yargıda uyuşmazlık
bulunmaz.
-
Çekişmeli yargıda sübjektif hakkın ihlali mevcutken,
çekişmesiz yargıda sübjektif hakkın ihlali yoktur.
-
Çekişmeli yargıda kural olarak mahkeme, tarafların talepleri
ile bağlı iken, çekişmesiz yargıda mahkemenin kendiliğinden araştırma
ilkesi bulunur.
-
Kural olarak çekişmesiz yargıda görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemeleridir.
-
Çekişmesiz yargıda yetki kamu düzeninden olup kanunda aksine
bir hüküm bulunmadıkça talepte bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu
yer mahkemesidir.
-
Çekişmeli yargıda verilen kararlar kesin hüküm niteliğindedir. Bu
nedenle kural olarak değiştirilemezler. Çekişmesiz yargıda verilen karalar maddi
anlamda kesin hüküm teşkil etmezler. Yani mahkemece verilen hükmün hatalı
olması durumunda değiştirilmesi mümkündür.
ÇEKİŞMESİZ YARGI HANGİ HALLERDE UYGULANIR?
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun, Çekişmesiz Yargı başlıklı dokuzuncu
kısmında çekişmesiz yargının uygulanacağı durumlar sayılmış olup çekişmesiz
yargının uygulama alanı bulacağı işler aşağıdaki gibi;
-
İlgililer arasında uyuşmazlık olmayan hâllerde,
-
İlgililerin, ileri sürülebileceği herhangi bir hakkının
bulunmadığı hâllerde,
-
Hâkimin resen harekete geçtiği hâllerde çekişmesiz yargı
uygulanacaktır.
KİŞİLER
HUKUKUNDA YER ALAN ÇEKİŞMESİZ YARGI İŞLERİ NELERDİR?
-
Ergin kılınma
-
Ad ve soyadın değiştirilmesi
-
Ölüm karinesi sebebiyle (ilgili yerin mülkî amirinin emriyle)
nüfus kütüğüne ölü kaydı düşülen kişinin sağ olduğunun tespiti
-
Gaiplik kararı
-
Kişisel durum sicilindeki kaydın düzeltilmesi.
AİLE HUKUKUNDA YER ALAN ÇEKİŞMESİZ YARGI İŞLERİ NELERDİR?
-
Henüz evlenme yaşında olmayanların evlenmesine izin verme
-
Gaiplik nedeniyle evliliğin feshi
-
Evlendirme memurunun, evlenme başvurusunu ret kararına karşı
yapılan itiraz
-
Yeniden evlenmede bekleme süresinin hâkim tarafından kaldırılması
-
Terk eden eşin ortak konuta davet edilmesi
-
Eşlerden birinin, evlilik birliğini tek başına temsil etmek
konusunda yetkili kılınması
-
Aile konutu ile ilgili işlemler için diğer eşin rızasının
sağlanamadığı hâllerde hâkimin müdahalesinin istenmesi
-
Mevcut mal rejiminin eşlerden birinin veya alacaklıların talebiyle
mal ayrılığına dönüştürülmesi ve sebeplerin ortadan kalkması hâlinde mal
ayrılığından eski rejime geri dönülmesi
-
Paylaşmalı mal ayrılığında boşanma veya evliliğin iptali hâlinde,
aile konutu ve ev eşyasını hangi eşin kullanmaya devam edeceği hakkında karar
verilmesi
-
Sağ kalan eşe aile konutu üzerinde ve ev eşyası üzerinde mülkiyet
veya intifa hakkı tanınması
-
Mal ortaklığında eşlerden birinin mirası reddine izin verilmesi
-
Ana babaya çocuğun mallarından bir kısmını çocuğun bakım ve
eğitimi için sarf etme izninin verilmesi
-
Velayetin kaldırılması, velayetin eşlerden birinden alınarak
diğerine verilmesi ve kaldırılan velayetin geri verilmesi
-
Hâkimin çocuğun mallarının yönetimine müdahale etmesi ve çocuğun
mallarının yönetiminin kayyıma devri
-
Evlilik sona erince velayet kendisinde kalan eşin, hâkime çocuğun
malları hakkında defter sunması
-
Aile yurdunun kurulmasına izin verilmesi, kuruluşun tebliğ ve
ilanı, kapatılması hâlinde tapu sicilindeki şerhin silinmesine izin verilmesi,
taşınmazın bizzat malik veya ailesi tarafından kullanılması şartına geçici
olarak istisna tanınması
-
14/1/1998 tarihli ve 4320 sayılı Ailenin Korunmasına Dair Kanuna
göre aile mahkemesi hâkimi tarafından karar verilecek tedbirler
-
Çocuk hâkimi tarafından, çocuğun anası, babası, vasisi, bakım ve
gözetiminden sorumlu kimse, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve
Cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya resen çocuklar hakkında koruyucu ve
destekleyici tedbir kararı alınması
-
Vesayet işleri.
MİRAS HUKUKUNDA YER ALAN ÇEKİŞMESİZ YARGI İŞLERİ NELERDİR?
-
Sulh hâkimi tarafından
resmî vasiyetname düzenlenmesi; el yazısı ile vasiyetnamenin sulh hâkimi
tarafından saklanması; sözlü vasiyetname tutanağının sulh veya asliye
mahkemesine tevdiî
-
Vasiyeti yerine getirme görevlisine görevinin bildirilmesi
-
Vasiyeti yerine getirme görevlisinin tereke malları üzerinde
tasarruf etmesine izin verilmesi
-
Gaibin mirasçılarına, gaibe düşen miras payının teslim edilmesi
-
Tereke mallarının korunması ve hak sahiplerine ulaşmasını sağlamak
için önlem alınması
-
Mirasçılık belgesi verilmesi
-
Terekenin yazımı işleminin sona erdiğinin mirasçılara
bildirilmesi, mirasın reddi beyanının tespiti ve tescili; mirasın reddinin,
mirası reddeden kişiden sonra gelen mirasçılara bildirilmesi; mirasın reddi
süresinin uzatılması
-
Terekenin resmî defterinin tutulması
-
Sulh hâkiminin özellikleri olan eşyanın mirasçılardan birine
tahsis edilmesi veya satılmasına karar vermesi.
EŞYA HUKUKUNDA YER ALAN ÇEKİŞMESİZ YARGI İŞLERİ NELERDİR?
-
Taşınmaz üzerinde taraf oluşturulmasına ve hak ihlaline sebebiyet
vermeyecek düzeltmelerin yapılması
-
Taşınmaz rehninde alacaklı için kayyım tayini.
BORÇLAR HUKUKUNDA YER ALAN ÇEKİŞMESİZ YARGI İŞLERİ NELERDİR?
-
Yetkisi sona eren temsilcinin temsil belgesini mahkemeye teslimi
-
Borçluya ifa veya teminat göstermesi için süre verilmesi
-
Tevdi mahalli belirlenmesi veya tevdi edilemeyecek eşyanın
satılması
-
Alacaklısı ihtilaflı olan borcun mahkemeye tevdiî
-
Ayıplı hayvanın bilirkişi tarafından muayenesi
-
Mesafeli satımlarda ayıbın tespiti veya ayıplı malın satılmasına
izin verilmesi
-
İşçiye kârdan hisse verilmesini öngören iş sözleşmesinde,
mahkemenin işverenin hesaplarını inceleyecek bir kişi tayin etmesi
-
Eser sözleşmesinde eserin ayıplı olup olmadığının bilirkişiye
tespit ettirilmesi
-
Satılmak için komisyoncuya gönderilen eşyanın hasarının tespiti
-
Komisyoncu elindeki malın açık artırma ile satışına izin verilmesi.
TİCARET HUKUKUNDA YER ALAN ÇEKİŞMESİZ YARGI İŞLERİ NELERDİR?
-
Ticari defterlerin zıyaı
hâlinde belge verilmesi
-
Acentenin müvekkili hesabına teslim aldığı malın Borçlar Kanunu’na
göre satılması
-
Kollektif şirketin tasfiyesinde tasfiye memuru tayini
-
Komanditer ortağın talebiyle şirket hesaplarını incelemek için
eksper tayini
-
Anonim şirkette ayni sermaye konulması, tescilden itibaren iki yıl
içinde sermayenin onda birini aşan tutarda işletme devralınması ve sermaye
azaltılmasında bilirkişi raporu alınması ve mahkemenin izni
-
Kıymetli evrakın iptali. 10949
-
Eşya taşımada eşyanın hasar ve eksiğinin tespit edilmesi; teslim
edilememesi hâlinde Borçlar Kanunu hükümlerine göre satılmasına karar
verilmesi; gönderilen eşyanın mahkeme marifetiyle muayenesi
-
Gemi ipoteğinde, malikin bulunamadığı hâllerde kayyım tayini
-
Deniz raporu tanzimi
-
Kırkambar sözleşmesinde geminin hareket gününün mahkeme tarafından
tayini
-
Navlun sözleşmesinde, boşaltma limanında malların hâl ve
vaziyetinin, ölçü, sayı ve tartısının ekspere tespit ettirilmesi
-
Müşterek avaryalarda dispeççi tayini ve dispecin mahkemece tasdiki
-
Denizcilik rizikolarına karşı sigortalarda zararın ve kapsamının
belirlenmesi için bilirkişi tayini
-
Kooperatiflerde ayni sermayeye değer biçilmesi için bilirkişi
tayini.
İCRA VE İFLAS HUKUKUNDA YER ALAN ÇEKİŞMESİZ YARGI İŞLERİ NELERDİR?
-
İpotekli alacakta alacaklının gaipliği veya alacağı almaktan
kaçınması hâlinde, borç tutarının icra dairesine tevdi edilmesi üzerine icra
mahkemesi tarafından ipoteğin fekkine karar verilmesi
-
Doğrudan doğruya iflas
-
İflasın kaldırılması
-
İflasın kapanmasına karar verilmesi
-
Reddolunmuş mirasın tasfiyesinin, mirasçılardan birinin mirası
kabul talebi üzerine mahkeme tarafından durdurulması
-
Konkordato mühleti verilmesi ve komiserin atanması
-
Konkordatonun tasdiki
-
Sermaye şirketleri ve kooperatiflerin uzlaşma yoluyla yeniden
yapılandırılmasında projenin ilanı ve ara dönem denetçisinin atanması
-
Fevkalade hâllerde, kusuru olmaksızın borçlarını yerine
getiremeyen borçluya mühlet verilmesi
-
Çeşitli kanunlardaki çekişmesiz yargı işleri:
- Nüfus kütüklerinin sayfa birleşim yerlerinin asliye hukuk
mahkemesince mühürlenmesi
- Noterlerin göreve başlarken mahkemede yemin ettirilmeleri
- Noter evrak ve defterlerinden alınarak başka yere gönderilecek
örneklerin mahkeme tarafından tasdiki
- Kamu görevlilerinin mahkeme huzurunda kanunen yemin etme
zorunluluğunun öngörüldüğü diğer durumlar.