Belirli bir meslek kolunda ya da
işverenin emrinde belirli bir süre ile çalışan işçinin işini kaybetmesi halinde
geçmiş yıllarda verdiği emeği, çalışma gücü, harcadığı zaman ve mesainin
karşılığı olarak işveren tarafından kendisine ödenen tazminata kıdem tazminatı adı verilir.
Kıdem tazminatı iş sözleşmesinin
sona ermesi halinde işçinin kazandığı bir hak olmakla beraber, iş sözleşmesinin
İş Kanununda belirtilen sınırlı sona erme hallerinin bulunması durumunda belirli
bir kıdeme sahip olan işçiler veya işçinin ölümü halinde mirasçıları için söz konusu olmaktadır.
KIDEM TAZMİNATININ ŞARTLARI
NELERDİR?
1-İşçinin kıdem tazminatı talep
edilen işverenin emrinde en az 1 yıldır
çalışıyor olması gerekmektedir. Süre hesaplanırken işçinin SGK giriş
çıkış tarihi yerine fiili çalışmasının
başlangıç ve bitiş tarihlerinin dikkate alınması gerekmektedir. Bu hususlar
tanık, e-posta veya SMS içerikleri gibi delillerle ispat edilebilir.
2-İşçinin 4857 sayılı İş Kanunu
kapsamında iş görmesi gerekmektedir. (Basın İş Kanunu veya Deniz İş Kanunu’na
tabi diğer işçiler için kıdem tazminatı koşulları ilgili kanunlarda
belirtilmiştir.) İş Kanunu hükümlerine göre kıdem tazminatına hak kazanabilmek
için bu kanun hükümlerine göre işçi statüsünde bulunmak gerekir. Ayrıca, sürekli
olmak kaydıyla geçici olarak çalışanlar, zaman esasına, parça başına ya da
başka bir ücret ödeme şekline göre çalışanlar ve kısmi süreli çalışanlar da
şartlar bulunduğunda kıdem tazminatı talep edebilirler.
3-Kanunda belirtilen hallerden
biri ile işçinin iş akdi sona ermelidir. Bu haller şunlardır;
v Kadın işçinin evlenmesi halinde evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde evlilik nedeniyle iş akdini feshetmesi
halinde kıdem tazminatı alma hakkı doğmaktadır. Ancak bu sürenin evlenmeden
itibaren 1 yıl içerisinde kullanılması şart olup, diğer hallerde işçi kıdem
tazminatına hak kazanamayacaktır. Kanunda erkek işçilerin evlenmeleri durumu
için böyle bir hak tanınmamıştır.
v Erkek işçi muvazzaf askerlik hizmeti
nedeniyle iş akdine son verdiğinde kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
Ancak bedelli askerlik hizmeti bir muvazzaf askerlik hizmeti olmadığından
bedelli askerlik yapan işçiler kıdem tazminatına hak kazanamazlar. Askerlik
hizmeti için iş akdinin sona ermesi halinde, işçinin celp döneminden makul bir
süre önce işyerinden ayrılması gerekmektedir. Yargıtay kararlarında, celp
döneminden 6-7 ay öncesinde askerliğin gerekçe gösterilerek iş akdinin feshinin
kıdem tazminatı hakkı vermeyeceği kabul edilmektedir.
v İşçinin emekli olması durumunda
kıdem tazminatı hakkı doğmaktadır. Bu emeklilik yaşlılık, malullük veya
emeklilik aylığı ya da toptan ödeme almak amacıyla iş akdinin feshi şeklinde
olabilir. İşçi yaş haddi dışında emekliliğe hak kazandığı diğer hallerde de
kıdem tazminatına hak kazanır.
v İşçinin hayatını kaybetmesi durumunda da 1 yıllık kıdem şartını doldurduğu
takdirde, kıdem tazminatı yasal mirasçılarına ödenecektir. Bu süre işçi
bakımından aynı işyerinde veya aynı işverenin çeşitli işyerlerinde geçen
çalışmalarının toplamını ifade eder.
v İşçinin haklı nedenle iş akdini feshetmesi halinde kıdem tazminatı hakkı
doğacaktır. 4857 sayılı İş Kanununun 24. maddesinde haklı nedenle fesih halleri
düzenlenmiştir. İşçiye fazla mesai
ücretinin ödenmemesi veya fazla mesai ücreti ödendiği halde yıllık 270
saatten fazla, fazla mesai yaptırılması, işçiye ücretinin ödenmemesi gibi
hususlar da birer haklı nedenle fesih sebebi olup işçi kıdem tazminatına hak
kazanır.
v İşveren tarafından iş akdinin (İş Kanununun 25/2. maddesi kapsamında ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri durumlar
sebebiyle fesih hali dışında) feshedilmesi halinde de işçi kıdem tazminatına
hak kazanacaktır.
Bu sayılan hallerin varlığı durumunda
işveren tarafından kıdem tazminatı ödenmezse işçinin kıdem tazminatı
davası açma hakkı bulunmaktadır.
KIDEM TAZMİNATI DAVASINDA FAİZ
HANGİ SÜREDEN İTİBAREN İSTENEBİLİR?
Kıdem tazminatının işveren
tarafından iş akdinin feshi tarihinde ödenmesi gerekmektedir. Zamanında
ödenmemesi durumunda iş sözleşmesinin feshedildiği tarihinden itibaren mevduata uygulanan en yüksek faiz talep
edilebilir.
KIDEM TAZMİNATI DAVASINDA
ZAMANAŞIMI NEDİR?
Kıdem tazminatına ilişkin davanın
iş akdinin feshedildiği tarihten itibaren 10 yıl içerisinde açılması gerekir.
KIDEM TAZMİNATI DAVASINDA GÖREVLİ
VE YETKİLİ MAHKEME HANGİSİDİR?
İş Mahkemeleri Kanunu uyarınca bu
davalarda görevli mahkeme iş mahkemesi olup, yetkili mahkeme davalı işverenin
merkezinin bulunduğu yer mahkemesi veya davacının çalıştığı işyerinin bulunduğu
yer mahkemesidir. İşçi açacağı bu dava
ile birlikte ihbar, fazla mesai, ulusal tatil, yıllık izin, hafta tatili alacağı
gibi diğer alacak kalemlerini de talep edebilir.
KIDEM TAZMİNATI HESABINA NELER
DÂHİLDİR?
Kıdem tazminatında işçiye işe
başladığı tarihten itibaren her geçen tam yıl için otuz günlük ücret (son brüt
ücret) tutarı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden
ödeme yapılır.
Bu itibarla kıdem tazminatı
hesabında çalışma süresi ile otuz günlük ücret tutarı esas alınır. Bu brüt
ücret dışında yol, yemek, yakacak yardımları, düzenli olarak ödenen ikramiye
veya primler de hesaplamaya dâhil edilir. Kıdem tazminatında, aksi
taraflarca kararlaştırılmamış ise mahkemece kural olarak SGK primleri veya
gelir vergisi kesintisi yapılmaksızın brüt tutar üzerinden hüküm kurulur, yalnızca
damga vergisi kesilir.
Ne var ki, bütün bu hesaplamalar
sonucunda elde edilen tazminatın yıllık miktarı Devlet Memurları Kanunu’na tabi
en yüksek devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklik
ikramiyesini geçemeyecektir.