ALACAKLININ TEMERRÜDÜ NEDİR?

ALACAKLININ TEMERRÜDÜ NEDİR?

TEMERRÜT (TEMERRÜDE DÜŞMEK) NE DEMEKTİR?

Temerrüt, bir işlemden doğan borcun, hukuka uygun olmayacak şekilde zamanında ödenememesi durumudur. Temerrüde düşmek, iflas etmek veya borcu hiçbir zaman ödeyemeyecek anlamına gelmez. Borcun tamamının veya bir kısmının zamanında ödenmediği durumlarda temerrüde düşülür.

ALACAKLININ TEMERRÜDE DÜŞMESİ NE DEMEKTİR?

Borçlu tarafından anlaşmaya ve kanuna uygun olarak ifa edilmek istenen borcun, alacaklı tarafından kabul edilmemesi durumuna alacaklının temerrüdü denir.

ALACAKLININ TEMERRÜDE DÜŞEBİLMESİ İÇİN GEREKEN ŞARTLAR NELERDİR?

Borçlunun borcunu yerine getirebilmesi için alacaklının da uygun olarak ödenen borcu kabul etmesi gerekir. Alacaklının buna aykırı davranması halinde, borçlu borcundan kurtulabilmek için alacaklıyı temerrüde düşürmek isteyebilir.

TBK m. 107 hükmüne göre, “Yapma veya verme edimi gereği gibi kendisine önerilen alacaklı, haklı bir sebep olmaksızın onu kabulden veya borçlunun borcunu ifa edebilmesi için kendisi tarafından yapılması gereken hazırlık fiillerini yapmaktan kaçınırsa, temerrüde düşmüş olur. Alacaklı, müteselsil borçlulardan birine karşı temerrüde düşerse, diğerlerine karşı da temerrüde düşmüş olur.”

Buna göre, alacaklının temerrüde düşebilmesi için şu şartların gerçekleşmesi gerekir;

- Borçlu edimi alacaklıya anlaşmaya ve kanuna uygun olarak önermelidir.

- Alacaklı önerilen edimi kabulden kaçınmalıdır.

- Alacaklının kabulden kaçınması haksız olmalıdır.

ALACAKLININ TEMERRÜDE DÜŞMESİNİN SONUÇLARI NELERDİR?

Alacaklı temerrüde düşerse bunun genel ve özel bazı sonuçları olur. Alacaklının temerrüde düşmesi durumunda ortaya çıkan genel sonuçlara göre;

- Hasar alacaklıya geçer ve borçlunun sorumluluğu hafifler,

- Temerrüde düşen alacaklı, ödemezlik def’ini ileri süremez,

- Alacaklının temerrüdünden önce borçlu temerrüde düşmüşse, borçlunun temerrüdü sona erer ve alacaklının temerrüdü sona ermeden, borçlu temerrüde düşemez,

-Borçlu, borcunu yerine getiremediği için birtakım masraflar yapmak zorunda kalmışa bu masraflar alacaklıdan isteyebilir.

Bununla birlikte, yalnızca alacaklının temerrüde düşmesi durumunda söz konusu olabilen bazı özel sonuçlar da bulunmaktadır. Bu özel sonuçlara göre ise, borçlunun;

- Tevdi hakkı,

- Bizzat satma veya sattırma hakkı,

- Sözleşmeden dönme hakkı vardır.

BORÇLUNUN TEVDİ HAKKI NEDİR? TEVDİ YERİ NASIL BELİRLENİR?

TBK m. 107 hükmüne göre, alacaklının temerrüde düşmesi durumunda borçlu, borcundan kurtulabilmek için hasar ve giderleri alacaklıya ait olmak üzere, teslime konu olan şeyi bir yere bırakabilir. Ancak bu şeyin bırakılacağı yer yani tevdi yeri herhangi bir yer olmayıp tevdi yeri, (tacirler arası ticari satışlar haricinde) ifa yerindeki hâkim tarafından belirlenir. Bununla birlikte tacirler arası ticari satışlarda,  hâkim kararı ile tevdi yerinin belirlenmesine gerek yoktur.

BORÇLUNUN BORCA KONU ŞEYİ SATMA VEYA SATTIRMA HAKKI NEDİR? BORÇLUNUN BU ŞEKİLDE BİR SATIŞI YAPABİLMESİ İÇİN İZLEMESİ GEREKEN YOL NASIL OLMALIDIR?

Anlaşmanın konusu olan şey, niteliği veya işin özelliği gereği, yukarıda belirttiğimiz şekilde tevdi edilmeye uygun olmayabilir. Yine teslim edilecek şey bozulabilir ya da bakımı, korunması veya tevdi edilmesi önemli bir gideri gerektirebilir. Bu durumlarda borçlu ne yapmalıdır?

İşte bu sorun, TBK m. 108 hükmüne göre, satma veya sattırma hakkını kullanmak ile aşılabilir. Borçlu, alacaklıya önceden ihtarda bulunmak şartıyla, hâkimden izin alarak, borca konu şeyi açık artırma yoluyla sattırıp satıştan elde ettiği bedeli tevdi ederek borcundan kurtulabilir. Teslim edilecek şeyin, borsada kayıtlı olması veya piyasa fiyatı varsa ya da yapılacak gidere oranla değerinin az olması halinde ise, satışın açık artırma yoluyla yapılması zorunlu olmadığı gibi, hâkim, önceden ihtarda bulunma koşulunu aramaksızın satışa izin verebilir.

BORÇLUNUN BORCU, TESLİME YÖNELİK DEĞİLSE BORÇLU, NE YAPABİLİR?

TBK m. 110 hükmüne göre, borcun konusu olan şey teslim edilmeyi gerektirmiyorsa, alacaklının temerrüde düşmesi durumunda borçlu, borçlunun temerrüdüne ilişkin hükümlere göre sözleşmeden dönebilir. Dolayısıyla alacaklının temerrüde düşmesi sebebiyle borçlunun sözleşmeden dönebilmesi için söz konusu şeyin bir verme borcu değil, ancak bir yapma veya yapmama borcu olması gerekir. Bu sebeple, örneğin, taşınır bir malın borçlanılması durumunda kural olarak, sözleşmeden dönme mümkün değil iken, eser inşası, baz istasyonunun kaldırılması, kooperatif ortaklığına kaydın yapılması, işçinin iş görmesi, rekabet etmeme gibi borçların borçlanılması durumunda sözleşmeden dönülebilecektir. Dönme hakkının sadece yapma borçlarında kullanılabilmesi, bu tür bir edimin tevdii veya satışının mümkün olmamasından kaynaklanır.