ÇEK ZİYAI VE İPTALİ

Çek, ticari hayatta geniş bir kullanım alanına sahip, bir bankaya hitaben yazılan, Türk Ticaret Kanunu’nun 780. maddesinde öngörülen unsurlardan oluşan ödeme aracı niteliğinde bir kıymetli evrak türüdür. Kambiyo senetlerinden biri olan çeke ilişkin özel hükümler Çek Kanununda yer almaktadır.

HANGİ DURUMLARDA ÇEK ZİYAI VE İPTALİ DAVASI AÇILABİLİR?

Çekin  meşru hamilinin rızası dışında elinden çıkması, çalınması, kaybolması, yırtılması, yanması veya başka bir şekilde zayi olması gibi durumlarda çekin zayi olması gündeme gelir. Özetle çekin muhataba ibraz edilemeyecek durumlarda tahrifata uğraması çekin zayi olduğu anlamına gelmektedir. Bu gibi durumlarda çek iptali davası açılmalıdır. Aksi halde hak sahibi olan kişinin sorumluluğu gündeme geleceğinden hak kayıpları yaşanabilir.

 ÇEK ZİYAI VE İPTALİ DAVASINI KİMLER AÇABİLİR?

Çekin zayi olması halinde, çek üzerinde hak sahibi olan kişi, Asliye Ticaret Mahkemesi’nde çekin iptali davası açmalıdır. Çek iptali davasını kimin açabileceği Türk Ticaret Kanununun 651. madde 2. fıkrasında düzenlenmiş olup ilgili madde hükmü şu şekildedir; “Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyanın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir.”

Çek iptali davasının keşideci tarafından açılamayacağına ilişkin Yargıtay kararları mevcuttur. Bu nedenle uygulamada da keşideci tarafından açılan çek iptali davaları reddedilmektedir.

YARGITAY 11.H.D. E.2014/6648 K.2014/12228 T. 26.06.2014 : “Dava, çek iptali istemine ilişkin olup, TTK’nın 651. maddesi uyarınca çek iptali davasını ancak hamil açabilir, keşideci açamaz.”

YARGITAY 11.H.D. E.2005/13399 K.2007/437 T.18.01.2007 : “651. maddenin 2. Fıkrasında yer alan “zayi olduğu […] anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi” demektedir. 759. Maddenin 2. Fıkrası da “poliçe elinde iken zıyaa uğradığını” demektedir. Buradan çekin hamilini anlamak gerekecektir. Dolayısıyla bu davayı ancak çekin hamili açabilecek, çeki keşide eden (düzenleyen) ya da bir 3. kişi tarafından bu dava açılamayacaktır.”

Çekin zayi olduğu anda iptal davası açabilmek için çekin meşru hamili olunmalıdır. Kanunda hak sahibinin çekin hamili olduğuna ilişkin ispatı nasıl yapacağına ilişkin açık bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu nedenle Yargıtay uygulamada yaklaşık ispat şartını aramakta ve yeterli görmektedir. Çekin fotokopisinin ya da çeke ilişkin hak sahipliğinin gösterilebildiği bir işlemin mahkemeye sunulması halinde yaklaşık ispatın gerçekleştiği  kabul edilir.

YARGITAY 11. HUKUK DAİRESİ E. 2016/3882 K. 2017/6192 T. 15.11.2017 : “...Esasen hasımsız olarak açılan bu davada iptal talebinde bulunan şahsın ispat etmesi gereken husus zilyedi bulunduğu çekin rizası hilafına elinden çıkmasıdır. Ancak, iptal davasında kesin ispat aranmayıp çekin kaybolduğunun "kuvvetle muhtemel" olduğunu göstermesi yeterlidir.

Davacı, çeklerin lehtarı ve hamili olduğunu ileri sürerek iptalini talep ettiği çeklere dair bilgileri mahkemeye bildirmiştir. Davacının daha fazlasını ispata zorlanması, zayi sebebiyle çek iptali hükümlerinin uygulanmasını imkânsız hale getirecektir. Kaldı ki, dosya kapsamında davacının iddiasının aksini kanıtlayacak somut bir delil bulunmamaktadır.”

ÇEK İPATLİ DAVASINDA ÖDEME YASAĞI TALEP EDİLEBİLİR Mİ?

Çekin zayi olması durumunda iptal davasını açan ve hak sahibi olduğunu iddia eden hamil,  davanın devam ettiği süreçte çekin kullanılması, telafisi güç veya imkânsız sonuçlar doğmasına sebep olabileceğinden mahkemeden davaya konu çeke ilişkin ödeme yasağı talep edebilecektir. Ödeme yasağı talebinde çek bedelinin %15 i kadarının teminat olarak mahkeme veznesine yatırılması veya teminat mektubu olarak sunulması gerekmektedir.

Çekin zayi nedeniyle iptali için TTK 35. maddeye göre Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi’nde 3 defa ilan edilmesi gerekecektir.

ÇEK İPTALİ DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİLİ MAHEKME NERESİDİR?

Çek iptali davalarında görevli mahkeme Asliye Ticaret Mahkemeleri yetkili mahkeme ise ödeme yeri veya hamilin yerleşim yerindeki mahkemedir. Çek iptali davası çekişmesiz yargı işlerinden olduğundan davalı taraf yoktur.