CEZA HUKUKUNDA YARGILAMANIN YENİLENMESİ NEDİR?

Yargılamanın yenilenmesi 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 311. maddesi ila 323. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Ceza yargılaması neticesinde verilen ve kesinleşen kararların hatalı olduğunun anlaşılması durumunda maddi gerçekliğe ulaşılmak amacıyla kanunda sayılan sebeplere dayanılarak yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurulabilmektedir.

Yargılamanın yenilenmesi, kesinleşen bir mahkeme hükmüne ilişkin kanun yolu başvurusu olmasından dolayı olağanüstü kanun yolu niteliğindedir. Çünkü kural olarak kesinleşen bir mahkeme hükmü tekrardan yargılamaya konu olamaz. Ancak olağan üstü bir kanun yolu olan yargılamanın yenilenmesi ile, toplum tarafından adalete güvenin sağlanması ve yargılamadaki hataların düzeltilmesi amaçlandığından, kesinleşen mahkeme kararına ilişkin yeniden yargılama yapılabilmektedir.

YARGILAMANIN YENİLENMESİ SEBEPLERİ NELERDİR?

Yargılamanın yenilenmesi hem hükümlünün lehine hem de hükümlünün aleyhine olarak başvurulabilecek bir kanun yolu olup başvuru sebepleri kanunda sınırlı olarak sayılmıştır. Bu nedenlerin kıyas veya yorum ile genişletilmesi mümkün değildir.

Hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi nedenleri

Madde 311 – (1) Kesinleşen bir hükümle sonuçlanmış bir dava, aşağıda yazılı hâllerde hükümlü lehine olarak yargılamanın yenilenmesi yoluyla tekrar görülür:

a) Duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen bir belgenin sahteliği anlaşılırsa.

b) Yemin verilerek dinlenmiş olan bir tanık veya bilirkişinin hükmü etkileyecek biçimde hükümlü aleyhine kasıt veya ihmal ile gerçek dışı tanıklıkta bulunduğu veya oy verdiği anlaşılırsa.

c) Hükme katılmış olan hâkimlerden biri, hükümlünün neden olduğu kusur dışında, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkûmiyetini gerektirecek biçimde görevlerini yapmada kusur etmiş ise.

d) Ceza hükmü hukuk mahkemesinin bir hükmüne dayandırılmış olup da bu hüküm kesinleşmiş diğer bir hüküm ile ortadan kaldırılmış ise.

e) Yeni olaylar veya yeni deliller ortaya konulup da bunlar yalnız başına veya önceden sunulan delillerle birlikte göz önüne alındıklarında sanığın beraatini veya daha hafif bir cezayı içeren kanun hükmünün uygulanması ile mahkûm edilmesini gerektirecek nitelikte olursa.

f) Ceza hükmünün, İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerin ihlâli suretiyle verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması veya ceza hükmü aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvuru hakkında dostane çözüm ya da tek taraflı deklarasyon sonucunda düşme kararı verilmesi. Bu hâlde yargılamanın yenilenmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde istenebilir.

(2) Birinci fıkranın (f) bendi hükümleri, 4.2.2003 tarihinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararları ile, 4.2.2003 tarihinden sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılan başvurular üzerine verilecek kararlar hakkında uygulanır.

Sanık veya hükümlünün aleyhine yargılamanın yenilenmesi nedenleri

Madde 314 – (1) Kesinleşen bir hükümle sonuçlanmış olan bir dava aşağıda yazılı hâllerde sanık veya hükümlünün aleyhine olarak yargılamanın yenilenmesi yolu ile tekrar görülür:

a) Duruşmada sanığın veya hükümlünün lehine ileri sürülen ve hükme etkili olan bir belgenin sahteliği anlaşılırsa.

b) Hükme katılmış olan hâkimlerden biri, aleyhine ceza kovuşturmasını veya bir ceza ile mahkûmiyetini gerektirecek nitelikte olarak görevlerini yapmada sanık veya hükümlü lehine kusur etmiş ise.

c) Sanık beraat ettikten sonra suçla ilgili olarak hâkim önünde güvenilebilir nitelikte ikrarda bulunmuşsa.

YARGILAMANIN YENİLENMESİNE KİMLER BAŞVURABİLİR?

Yargılamanın yenilenmesi mahkeme tarafından resen gerçekleştirilen bir kanun yolu olmadığından talep üzerine işbu kanun yoluna gidilebilmektedir.

Hükümlü kendi lehine yargılamanın yenilenmesini talep edebilecekken kendi aleyhine yargılamanın yenilenmesi yoluna başvuramaz. Aynı şekilde hükümlünün açık arzusuna aykırı olmayacak şekilde müdafi de hükümlünün lehine yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurabilir. Hükümlünün yasal temsilcisi ve eşi de hükümlünün lehine olmak üzere yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurabilir (CMK m.262). Ancak Cumhuriyet savcısı hükümlünün hem lehine hem de aleyhine yargılamanın yenilenmesini talep edebilir (CMK m.260).

Hükmün infaz edilmiş olması veya hükümlünün ölümü, yargılamanın yenilenmesi istemine engel olmaz (CMK m.313/1). Bu gibi hallerde ölenin eşi, üstsoyu, altsoyu, kardeşleri yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunabilirler. Anılan bu kişilerin yokluğu hâlinde, Adalet Bakanı da yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunabilir. Hükmü veren mahkemeye yargılamanın yenilenmesi talepli dilekçe sunmak suretiyle işbu kanun yoluna başvurabilir. Adalet Bakanının yargılamanın yenilenmesi isteminde bulunması istisnai bir haldir. Bakan sadece yargılamanın lehe yenilenmesini isteyebilir.

Sanık kendi lehine yargılamanın yenilenmesi talep edebileceğinden, ceza yargılaması sonucunda beraat eden sanığın yargılamanın yenilenmesi yoluna başvurma hakkı olmayacaktır.

Mağdur, suçtan zarar gören gerçek veya tüzel kişi, sanık veya hükümlünün aleyhine yargılamanın yenilenmesini talep edebilir. Malen sorumlu olanlar ve malı müsadere edilen üçüncü kişiler ise, sanık ya da hükümlü lehine veya aleyhine yargılamanın yenilenmesi başvurusunda bulunabilirler.

YARGILAMANIN YENİLENMESİ İÇİN BAŞVURU SÜRESİ NEDİR?

Yargılamanın yenilenmesi mahkeme tarafından resen başvurulacak bir kanun yolu değildir. Kesinleşen mahkeme hükmüne ilişkin yargılamanın yenilenmesi talebiyle başvuruda bulunulması gerekir. Başvuru için kararın kesinleşmiş olması yeterli olup başvuru için herhangi bir süre sınırlaması yoktur. Yani yargılamanın yenilenmesi zamanaşımı veya hak düşürücü süreye tabi değildir. Bu durumun tek istisnası Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılması halidir. Kişi herhangi bir hakkının ihlal edildiğinden sebeple Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurmuş ve lehine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından karar verilmiş ise, bu kararın kesinleşmesinden itibaren 1 yıl içinde, hükmü veren mahkemeye başvurarak yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunulmalıdır. Bu süre hak düşürücüdür.

HANGİ HALLERDE YARGILAMANIN YENİLENMESİ YOLUNA BAŞVURAMAZ?

Yargılamanın yenilenmesi sebepleri kanunda sınırlı sayıda olacak şekilde sayılmıştır. Bunun yanında yargılamanın yeniden yapılmasının mümkün olmadığı hallerde kanunda ayrıca düzenlenmiştir.

Yargılamanın yenilenmesinin kabul edilmeyeceği hâl

Madde 315 – (1) Kanunun aynı maddesinde yer almış sınır içinde olmak üzere cezanın değiştirilmesi amacıyla yargılamanın yenilenmesi kabul edilemez.

(2) Hatanın giderilebilmesini sağlayacak başka bir yol varsa, yargılamanın yenilenmesi yoluna gidilemez.