TİCARİ İŞLETME REHNİ NEDİR?

 Ticari işletme rehni, ticari işletmeye ait taşınırların yapılan bir tescil ile alacaklıya teslim edilmesine gerek olmadan rehnedilebilmesidir. Bu şekilde borçlu işletme sahibi, taşınır mallarını rehnetmesiyle birlikte, onları teslim etmesine gerek olmadan faaliyetine devam edebilecektir. Taşınır ve haklardan oluşan işletme malvarlığı üzerinde teslimine gerek kalmaksızın rehin hakkı kurulmasını sağlamak amacıyla 1447 Sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu (TİRK) çıkarılmış; bu Kanun 1.1.2017 tarihi itibariyle yerini aynı amacı taşıyan 6750 Sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’na (TİTRK) bırakmıştır.

TİCARİ İŞLETME REHNİNİN AMACI NEDİR?

Ticari işletmenin rehni ile hedeflenen amaç, Kanun’un amacını düzenleyen TİTRK m. 1 hükmünde düzenlenmiştir. Bu hükme göre söz konusu rehnin amacı; “teslimsiz taşınır rehin hakkının güvence olarak kullanımının yaygınlaştırılması, bu rehne konu taşınırların kapsamının genişletilmesi, taşınır rehninde aleniyetin sağlanması ile rehnin paraya çevrilmesinde alternatif yolların sunulması suretiyle finansmana erişimi kolaylaştırmaktır.”

TİCARİ İŞLETME REHNİNİN KAPSAMI NEDİR?

Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’nun hangi konulara uygulanacağı, bir başka deyişle Kanun’un uygulama alanı ise, TİTRK m. 1/3, 4 ve 5 hükmünde düzenlenmiştir. TİTRK.m.1/3 hükmüne göre; “Bu Kanun, bir borca güvence teşkil etmek üzere kurulan ve konusu bu Kanunda sayılan taşınır varlıklar olan rehinli işlemlere uygulanır”. “Taşınır varlık” ile TİTRK m. 5/1 hükmünde belirtilen varlıklar kastedilmektedir. TİTRK m. 5/1 hükmüne göre rehin hakkı kurulabilecek taşınır varlıklar şöyledir;

“a) Alacaklar, 

b) Çok yıllık ürün veren ağaçlar,

c) Fikri ve sınai mülkiyete konu haklar,

ç) Hammadde,

d) Hayvan,

e) Her türlü kazanç ve iratlar,

f) Başka bir sicile kaydı öngörülmeyen ve idari izin belgesi niteliğinde olmayan her türlü lisans ve ruhsatlar,

g) Kira gelirleri,

ğ) Kiracılık hakkı,

h) Makine ve teçhizat, araç, ekipman, alet, iş makinaları, elektronik haberleşme cihazları dâhil her türlü elektronik cihaz gibi menkul işletme tesisatı,

ı) Sarf malzemesi,

i) Stoklar,

j) Tarımsal ürün,

k) Ticaret unvanı ve/veya işletme adı,

l) Ticari işletme veya esnaf işletmesi,

m) Ticari plaka ve ticari hat,

n) Ticari proje,

o) Vagon,

ö) Bu fıkrada sayılanlardan üçüncü kişiler zilyetliğindeki taşınır varlık, hak ve paylı

mülkiyet hakları,

p) Benzeri her türlü taşınır varlık ve hak”. P bendinin eklenmesiyle rehne konu edilebilecek taşınır varlıkların sınırlı olması durumu kaldırılmış ve kapsam oldukça genişletilmiştir. Böylece hemen hemen her taşınır varlık, ticari işletmenin rehni kapsamına dâhil edilebilecektir.

Bununla birlikte bazı varlıklar kapsam dışında tutulmuştur.

-TİTRK m. 1/4 hükmüne göre; “…sermaye piyasası araçları ile türev araçlara ilişkin finansal sözleşmeleri konu edinen rehin sözleşmeleri ile mevduat rehni”,

- TİTRK m. 1/5 hükmüne göre; “tapu kütüğüne herhangi bir nedenle tescil edilen taşınırlar”  ticari işletmenin rehninde Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu kapsamında değildir.

TİCARİ İŞLETMELER İÇİN REHİN NASIL KURULUR?

TİTRK m. 4/1 hükmünden anlaşılacağı üzere, ticari işlemlerde taşınır rehninin kuruluşu iki aşamadan oluşmakta olup ilk aşamada, bir rehin sözleşmesinin yapılması; ikinci aşamada ise, rehin sözleşmesinin, “Rehinli Taşınır Sicili”ne tescili edilmesi gerekmektedir.

TİCARİ İŞLETMELERİN REHNEDİLEBİLMESİ İÇİN REHİN SÖZLEŞMESİ NASIL YAPILIR?

TİTRK m. 4 hükmünde rehin sözleşmesi bakımından şekil şartı öngörülmüş olup buna göre, rehin sözleşmesinin elektronik ortamda veya yazılı olarak yapılması zorunlu kılınmıştır. Ancak sözleşmenin elektronik ortamda yapıldığı durumlarda, sözleşmenin sicile tescili için güvenli elektronik imza ile imzalanması gerekir.

Sözleşmede hangi unsurların bulunması gerektiği ise, TİTRK m. 4/6 hükmünde düzenlenmiştir. Bu hükme göre rehin sözleşmesinde;

“a) Rehin sözleşmesinin tarafı; 1) Ticari işletme ise ticaret unvanı, MERSİS numarası, temsil ve ilzama yetkili temsilcinin adı, soyadı ve imzası, 2) Gerçek kişi veya esnaf ise Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, adı, soyadı ve imzası, 3) Çiftçi ise Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, adı, soyadı ve imzası ile Çiftçi Kayıt Sistemi numarası, 4) Üretici örgütü ise üretici örgütü belge numarası ile temsil ve ilzama yetkili temsilcinin adı, soyadı ve imzası.

b) Borcun konusu, borcun miktarı, borcun miktarı belirli değilse rehnin ne miktar için güvence teşkil ettiği, ödenecek para cinsi ve rehnin azami miktarı.

c) Rehne konu varlık ile bu varlığın ayırt edici özelliklerini belirten seri numarası, markası, üretim yılı, şasi numarası, belge seri numarası, varsa GTİP ya da PRODTR sanayi ürünü kodu gibi hususlar (Niteliği gereği ayırt edici özelliği bulunmayan taşınır varlıklar için bu şart aranmaz.)” unsurları bulunmak zorundadır.

Bu hususların sözleşmede bulunması, geçerlilik şartıdır. Dolayısıyla bu unsurlardan birinin eksikliği dahi rehin sözleşmesinin geçersiz sayılmasına yol açacaktır.

REHİN SÖZLEŞMESİ’NİN TARAFLARI KİMLER OLABİLİR?

Ticari işlemlerde taşınır rehnine taraf olabilecek kişiler, TİTRK m. 3 hükmünde düzenlenmiştir. Bu hükme göre; söz konusu rehin sözleşmesi ancak;

“a) Kredi kuruluşları ile tacir, esnaf, çiftçi, üretici örgütü, serbest meslek erbabı gerçek ve tüzel kişiler arasında,

b) Tacir ve/veya esnaflar arasında” yapılabilir.